Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός για την Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας - Καβάλα
Headin
Ομάδα Αρχιτεκτονικής μελέτης: Έφη Καρυώτη, Αρχιτέκτονας MSc
Συνεργάτες:
Ελένη Σαμαρά, Αρχιτέκτονας MSc VE: 3d φωτογραφίες και βίντεο
Συνεργάτες Αρχιτέκτονες: Φάνης Γεωργιάδης, Ελένη Αντωνιάδου, Χρύσα Χατζηράλλη
Σύμβουλος Αρχιτέκτων: Μαίρη Σκουλούδη
Μελέτη ΗΜ και Μελέτη Φωτισμού: Αθηνά Σίβη, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός ΜΑ
Φυτοτεχνική μελέτη: Κρίστα Λήβεν Αντωνίου Βιολόγος, Φυτοτέχνης PhD,& Ηρώ Σφουγγάρη , Γεωπόνος
Συγκοινωνιολόγος: Αλέξανδρος Λαμπράκης
Η πλατεία Ελευθερίας στην Καβάλα βρίσκεται στο κατώφλι της παλιάς Οθωμανικής Πόλης και είναι ο μεγαλύτερος ελεύθερος χώρος της πόλης. Για αιώνες, έξω από τα εξωτερικά τείχη της βρισκόταν το Καραβάν Σεράι, προσφέροντας καταφύγιο στους ταξιδιώτες που σταματούσαν στην πόλη. Το οθωμανικό νεκροταφείο απλωνόταν έως την παραλία η οποία τότε βρισκόταν στο ύψος της οδού Βενιζέλου. Ο χώρος παρακολούθησε τον μετασχηματισμό της Καβάλας από μικρή οθωμανική πόλη, στην κοσμοπολίτισσα των αρχών του 20ου αιώνα, στην περιπέτεια της ενσωμάτωσής της στην ελληνική επικράτεια. Η υποδοχή των προσφύγων, η παρακμή του καπνεμπορίου, η μεταπολεμική περίοδος, η δικτατορία αφαίρεσαν σταδιακά δραστηριότητες και τοπόσημα από τον χώρο. Ο εμπλησμός που διαμόρφωσε τα σημερινά της όρια μετατόπισε την ακτογραμμή από το ύψος της Βενιζέλου 80μ νοτιότερα. Σήμερα ότι έχουν απομείνει ελάχιστα ιστορικά σπαράγματα: ένα μοναδικό κυπαρίσσι έχει επιβιώσει από τον περιβάλλοντα χώρο του μαυσωλείου (τουρμπές Χεβιδομήτορος), μια σειρά από φλαμουριές να μαρτυρά τον υπόγειο πια χείμαρρο στην οδό Δοϊράνης.
Ο πολεοδομικός σχεδιασμός που εντάσσει πλέον την πλατεία σε ένα ευρύτερο σύνολο ελεύθερων αστικών χώρων: πλατεία Kαπνεργάτη, πλατεία Αγ. Νικολάου και το ενδιάμεσο δίκτυο πεζοδρόμων και οδών ήπιας κυκλοφορίας, δίνει τη δυνατότητα στην πόλη να οριοθετήσει το «εκτός των τειχών» ιστορικό της κέντρο.
Η ανάδειξη της πλατείας ως βασικού αστικού «πυκνωτή» της πόλης θα επιτευχθεί μέσα από την επανεφεύρεσή της ως πολιτισμικού τοπίου όπου ο πολίτης βιωματικά συνδέεται με την ιστορία της Καβάλας και τις διαδρομές των ανθρώπων της. Μετασχηματίζοντας αρχιτεκτονικά στοιχεία με «καταγωγή» από τις «αιωρούμενες» πόλεις της Καβάλας (η εσωτερική αυλή του Καραβάν Σεράι, οι πτυχωτές στέγες των καπνομάγαζων), σε νέα στοιχεία, που ανταποκρίνονται σε ένα τοπίο («ξέφωτα», «κοίτες»), συνιστούν τις νέες αστικές «συνάψεις» που θα ενεργοποιήσουν τον ελεύθερο χώρο.
Η έννοια του καταφυγίου που ενυπάρχει στην εσωτερική αυλή του Καραβάν Σεράι, του Ιμαρέτ, αποδίδεται στα κυκλικά «ξέφωτα» - κόμβους συνάντησης της πλατείας που παρέχουν φιλόξενο χώρο για συνάντηση, για κοινωνική δραστηριοποίηση. Χωρίς να διασπάται η ενότητα του χώρου, τα «ξέφωτα» δρουν σαν αστικοί πυκνωτές. Παρέχουν ευελιξία για ποικίλες δραστηριότητες που μπορούν να διαδραματίζονται ταυτόχρονα στην πλατεία.
Οι οδοντωτές στέγες των καπνομάγαζων είναι η πηγή έμπνευσης για το δάπεδο του πεζόδρομου που ενώνει την πλατεία Ελευθερίας με την πλατεία Καπνεργάτη. Σταδιακά το δάπεδο, εισερχόμενο στην πλατεία, χάνει την αυστηρή γεωμετρία του κύματος και οι ευθείες μετασχηματίζονται σε καμπύλες, («κορφιάδες», «κοίτες») , που αποδομώνται όσο «γλιστρούν» προς τη θάλασσα. Στις «κοίτες» ευδοκιμεί το πράσινο. Το σύστημα με μικρές κλίσεις στα δάπεδα συγκεντρώνει τα όμβρια στις «κοίτες» από όπου οδηγούνται σε δεξαμενή ανακύκλωσης που βρίσκεται κάτω από ξύλινο ντεκ στην νότια πλευρά της πλατείας. Οι δαπεδοστρώσεις διακόπτονται από ανοικτούς αρμούς για να διευκολύνεται περαιτέρω η απορρόφηση των υδάτων. Τα «ξέφωτα» και οι «κοίτες» σε διαρκή εναγκαλισμό διαμορφώνουν υποδοχείς για το σύστημα των φυτεύσεων της πλατείας και μαζί ξεδιπλώνουν το νέο τοπίο της πλατείας.
H υλικότητα είναι πολύ σημαντικό στοιχείο της πρότασης μια και ο τρόπος χρήσης των υλικών νοηματοδοτεί την πρόταση. Η χρήση της τοπικής πέτρας (γνεύσιος λίθος), συνδέει την πλατεία με την εντός των τειχών πόλη, όπου τα σπίτια κτιζόταν από την ίδια πέτρα, το ένθετο κεραμικό αντανακλά τις στέγες των καπνομάγαζων. Άλλα υλικά είναι το μάρμαρο Καβάλας, τα ένθετα κεραμικά τούβλα δαπέδου και τα έγχρωμα σκυροδέματα με διαμορφωμένη επιφάνεια (κτενιστό, χτυπητό). Το ξύλο «ντύνει» τις κυκλικές διατάξεις- κόμβους συνάντησης, όπως αυτά πλησιάζουν προς την θάλασσα, υπενθυμίζοντας τις ξύλινες προκυμαίες φορτοεκφόρτωσης και τα ξύλινα σκαριά στην παλία ακτογραμμή. Οι φυτεύσεις, με επιλογές μόνο τοπικών ειδών, συνδέουν την κεντρική πλατεία της Καβάλας με το ευρύτερο φυσικό περιβάλλον της πόλης (Σύμβολο Όρος, Παγγαίο, Τενάγη Φιλίππων).
