Συμμετοχή στον Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό για την Πλατεία Ελευθερίας / 2012
Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός για την Ανάπλαση της Πλατείας Ελευθερίας / 2012
Τοποθεσία: Θεσσαλονίκη
Φορέας: Δήμος Θεσσαλονίκης
Αρχιτεκτονική μελέτη: Έφη Καρυώτη, Άγγελος Παπαγεωργίου, Μαίρη Σκουλούδη, Αρχιτέκτονες
Η/Μ μελέτη – Φωτισμός: Αθηνά Σίβη , Ηλεκτρολόγος Μηχανικός
Η σημασία της πλατείας για την πόλη διαφοροποιήθηκε μέσα στον χρόνο παράλληλα με τις αλλαγές της μορφολογία της. Η πρώτη μορφή, όπως προέκυψε από τη διεύρυνση της Βενιζέλου (παλαιά οδός Σαμπρή πασά), υπήρξε το θέατρο της κοσμοπολίτικης ζωής της Θεσσαλονίκης των αρχών του αιώνα με αποκορύφωμα το ξέσπασμα του κινήματος των Νεότουρκων το 1908, στο οποίο οφείλει και το σημερινό της όνομα. Όμως η Πλατεία Ελευθερίας αποδυναμώνει το μνημειακό άξονα που ο Hébrard εγκαθιστά στο μέσο της περικαύστου. Σχεδιάζει λοιπόν τη μετατροπή της από δημόσιο χώρο σε δημόσιο κτήριο, μεγέθους οικοδομικού τετραγώνου, και Πλατεία Αριστοτέλους εγκαθιδρύεται ως το κέντρο του θαλάσσιου μετώπου και το κέντρο της κοινωνικής ζωής της πόλης.
Ο σχεδιασμός της πυρικαύστου συνίσταται στην εγκατάσταση ενός ιπποδάμειου κανάβου στα ερείπια της Οθωμανικής πόλης. Η Πλατεία Ελευθερίας αποτελεί το έσχατο σημείο της υλοποίησης του σχεδίου Hébrard.
Ενώ στην κεντρική περιοχή τα γεωμετρικά ατυχήματα της ρυμοτομίας, με τα μνημεία και τις διαγώνιες, διαμορφώνουν ένα σχετικά πολύπλοκο αστικό τοπίο η νοτιοδυτική περιοχή διακρίνεται από γεωμετρική σαφήνεια.
Square is a missing block / square is the missing post
Η ακύρωση της ανέγερσης του Ταχυδρομείου (3Τ: ταχυδρομείο, τηλέγραφοι, τηλέφωνα) απέδωσε στην πόλη, με μορφή αδόμητου οικοδομικού τετραγώνου, τη σημερινή Πλατεία Ελευθερίας.
Είχε προηγηθεί η καθαίρεση-ανάκλιση του τείχους που διαμόρφωσε τη νέα ακτογραμμή. Η θάλασσα το 1870 έφτανε μέχρι τη μέση της πλατείας.
Το κενό
Η σχέση του, αδόμητου πλέον, χώρου με την πόλη χαρακτηρίζεται από μια λανθάνουσα δυναμική που εκφράζεται με εφήμερους χρηστικούς όρους: συγκέντρωση, αποθήκευση, διακίνηση, στάθμευση. Στο αμήχανο κενό του αστικού ιστού που οι Ναζί συγκέντρωσαν τους Θεσσαλονικείς Εβραίους το 1942, η πόλη συσσωρεύει σήμερα τα αυτοκίνητά της.
Ο χρόνος
Η συγκρότηση της C.B.D. (Central Business District) με την εγκατάσταση τραπεζών και κτιρίων γραφείων δίπλα στο λιμάνι δε συμπεριέλαβε την πλατεία ως πεδίο στάσης ανθρώπων αλλά ως σημείο ταχείας διανομής στα μέτωπα που την περιβάλλουν. Ο μικρός θύλακας της παλιάς πόλης που έμεινε ανέπαφος από την πυρκαγιά του 1917 και πλαισιώθηκε από τα μεγάλα κτίρια της μοντέρνας πόλης, διαμόρφωσε τα τελευταία χρόνια μια νέα κεντρικότητα. Ο μετρημένος χρόνος των business και του parking δίνει τη θέση του στον αργό χρόνο της διασκέδασης και της ιστορίας. Αντίστοιχα η εμπορική δραστηριότητα του λιμανιού αντικαταστάθηκε από την ψυχαγωγία και, με την χωροθέτηση της μαρίνας, τις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
Τα διατηρητέα
Οι δύο εμβληματικές Τράπεζες αποτέλεσαν, την εποχή της ανέγερσής τους, ένα νεωτερισμό που έγινε εφικτός χάρη στον αστικό αναδασμό που ακολούθησε την πυρκαγιά. Τυπικά κτίρια συναλλαγών με νεοκλασικές όψεις και εσωτερικό αίθριο. Τα δύο εκλεκτικιστικά στις γωνίες της Καλαποθάκη και της Οπλοποιού με τις περίτεχνες κυλινδρικές απολήξεις είναι τα ανεπαρκή τοπόσημα της διαδρομής από την νέα στην παλιά πόλη. Στην πλατεία κυριάρχησε ο μοντέρνος τύπος του πολυώροφου κτιρίου γραφείων με το υαλοπέτασμα. Οι χαρακτηρισμοί κτιρίων στάθηκαν ανίσχυροι να προβάλουν μορφολογίες που, με αφετηρία την επανάχρηση των λιμενικών εγκαταστάσεων στη Biennale του 1986 και την ανάπτυξη της υποβαθμισμένης περιοχής των Λαδάδικων, επιβλήθηκαν στο πλαίσιο μιας νοσταλγικής επαναφοράς.
Επιδίωξη της πρότασης είναι η πλήρωση του κενού με καθημερινούς όρους διάρκειας: κίνηση, στάση, παιχνίδι, μνήμη και η κομβική λειτουργία της πλατείας στη σύνδεση της νέας πόλης με τον παλιό αστικό ιστό και με το λιμάνι.
Χειρισμοί
Οι απαλές της κλίσεις της πλατείας υποδέχονται τις ροές των πεζών σ’ ένα ήρεμο δενδροφυτεμένο κοίλο. Σα μία «λεκάνη ηρεμίας» επιβραδύνει τον χρόνο των καθημερινών κινήσεων του επιχειρηματικού κέντρου.
Οι επεμβάσεις διακρίνονται από παράλληλες προς την προκυμαία ζώνες, διατεταγμένες σε μία εγκάρσια κλιμάκωση.
Η πρώτη ζώνη, με μικρή κλίση, από το επίπεδο της Μητροπόλεως μέχρι το ύψος της Καλαποθάκη. Αναφέρεται στην αστική μορφολογία των Νεοκλασικών και είναι φυτεμένη με νεραντζιές.
Ο άξονας Καλαποθάκη-Οπλοποιού διασχίζει την πλατεία. Οι ελαφρές προσαρμογές δημιουργούν μια δυναμική από και προς το κεντρικό οριζόντιο επίπεδο στάσης. Οριοθετείται από την εκατέρωθεν φύτευση.
Η τρίτη ζώνη, φυτεμένη με αμυγδαλιές σε μία εγκατάσταση περιβολιού εξοχής, κατεβαίνει μέχρι το χαμηλότερο χωμάτινο επίπεδο σε μια στάθμη 80 cm κάτω από την προκυμαία και 70 cm ψηλότερα από τη θάλασσα.
Το πατημένο χώμα επαναφέρει την επιχωμένη παραλία και το νερό σε μια κυκλική δεξαμενή. Το αστικό παιχνίδι με τα ιστιοφόρα αποτελεί δάνεια γαλλική πρόταση (voiliers de grand bassin du Jardin du Luxembourg) που αναφέρεται εποπτικά στις αρχές της ιστιοπλοΐας και τη δραστηριότητα της γειτονικής μαρίνας σκαφών αναψυχής. Η γεωμετρία και το μέγεθος της ρηχής δεξαμενής καθορίζεται από τη δυνατότητα κίνησης των μικρών πλοίων προς όλες τις κατευθύνσεις. Η προσαρμογή του επιπέδου με τις κλίσεις των περιμετρικών δρόμων γίνεται με την πλέον ήπια αναλογία σκαλοπατιών: 12/39 cm, σε όλο το πλάτος.
Η πέμπτη ζώνη, ήπια ανηφορικό επίπεδο μέχρι τη στάθμη της προκυμαίας αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα. Στην προέκταση της οικοδομικής γραμμής της παραλίας, το μνημείο συγκροτείται με την παράταξη δεκαπέντε γρανιτένιων πεσών ύψους τριών μέτρων, με εγχάρακτα τα ονόματά των εξοντωμένων Εβραίων. Από την πλατεία η κατασκευή κατακερματίζει τον ορίζοντα σε μια séquence μεταβαλλόμενων εικόνων.
Η αντίστροφη πορεία: μικρή κάθοδος από την προκυμαία ως το χώμα. Στάση, παιχνίδι. Μικρό ανέβασμα μέσα από τις ανθισμένες αμυγδαλιές. Στάση και συνέχεια προς τα Λαδάδικα ή την Καλαποθάκη, ή μικρό ανέβασμα μέσα από τις νεραντζιές προς τη στάση του λεωφορείου.
Δάπεδο, κυκλοφορία
Ο κάναβος, 5Χ5, του χυτού δαπέδου που προβάλλεται μέχρι τα μέτωπα των κτιρίων και την προκυμαία έχει διεύθυνση βορρά-νότου που συμπίπτει και με τη διαγώνια της πλατείας. Ο αντιληπτικός χώρος ενοποιείται οπτικά και λειτουργικά τόσο για τους πεζούς όσο και για τους εποχούμενους.
Οι περιμετρικοί δρόμοι διαμορφώνονται σε woonerfs, η κυκλοφορία περιορίζεται στο απαραίτητο πλάτος διέλευσης χωρίς τη δυνατότητα στάσης. Το ανάγλυφο του δαπέδου μειώνει τις ταχύτητες των οχημάτων και διευκολύνει την κίνηση των πεζών προς τα μέτωπα και το λιμάνι. Οι κινήσεις οριοθετούνται με χαμηλά κολονάκια και ελάχιστη υπερύψωση των πεζοδρομίων που παραπέμπει σε ευρύτερες μελλοντικές πεζοδρομήσεις.
Αστικός εξοπλισμός
Για τις επίπεδες επιφάνειες και κυρίως για το χωμάτινο δάπεδο είναι σημαντική η δυνατότητα αναδιάταξης των καθιστικών. Μοναχικότητα, συζήτηση, παρέα, προσέγγιση ή απομάκρυνση. Η μεταλλική καρέκλα είναι ευέλικτη και ανθεκτική στη χρήση και στις καιρικές συνθήκες. Δεν αποτελεί πρωτοτυπία και χρειάζεται φροντίδα και φύλαξη. Ο λαβύρινθος είναι ένα πρωτότυπο παιχνίδι: Μια διάταξη εξάγωνων επιπέδων συνδέονται με αρθρωτές γέφυρες που, ανάλογα με την κλίση τους, επιτρέπουν ή απαγορεύουν τη διέλευση. Τα παιδιά παγιδεύονται σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη διαδρομή. Είναι κατασκευασμένο από σίδερο και ξύλο και μπορεί να αναπτυχθεί σα fractal προς όλες τις διευθύνσεις.
